بررسی و شناخت آرایه های معماری شهری در بافت تاریخی ارسن زندیه شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران

2 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد معماری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری صبا، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

3 دانشجوی کارشناسی شهرسازی، دانشکده هنر ومعماری، دانشگاه سلمان فارسی، کازرون، ایران

4 مدرس مدعو گروه شهرسازی، دانشکده هنر ومعماری، دانشگاه سلمان فارسی، کازرون، ایران

چکیده

ارسن زندیه شیراز به عنوان یکی از شاخص‌ترین مجموعه‌های تاریخی معماری و شهرسازی ایران به شمار می‌رود که در آن هنر و آرایه‌ی بناها به شکوفایی و اوج خود رسیده‌است. هدف پژوهش حاضر، بررسی آرایه‌ها، ساختار کالبدی و لایه بیرونی بناهای مجموعه زندیه شیراز و شناخت عوامل تاثیرگذار بر آن می‌باشد. روش تحقیق این نوشتار، توصیفی – تحلیلی است. برای تدوین چارچوب نظری پژوهش، از مطالعات کتابخانه‌ای و برای تحلیل آرایه‌های به کارفته در این مجموعه از برداشت-های میدانی استفاده شده‌است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که ابداعاتی در آرایه‌های این مجموعه به کار رفته است و شرایط سیاسی و اجتماعی باعث شده عواملی چون تاثیر پذیری از هنر اساطیری و باستانی، تزیینات جزیی از کالبد بودن و درونگرایی در ایجاد آرایه‌ها نقش داشته است و تزیینات به کار رفته در آن دارای الگوها، نشانه ها و نمادهایی است که باعث وحدت و معنابخشی آثار شده اند. این معماری همچنین از توجه به مقیاس ادراک پیاده غافل نبوده و به آرایه‌های گذرها و دید ناظر نیز توجه کرده است.

تازه های تحقیق

  • بررسی تأثیر هنر اساطیری و باستانی بر آرایه‌های معماری مجموعه زندیه، همانند استفاده از نقوش شاهنامه و مضامین حماسی.
  • تأکید بر پیوستگی تزئینات با کالبد بناها، نشان دادن نقش آرایه‌ها به‌عنوان بخشی از هویت بصری و ساختاری معماری.
  • تحلیل درونگرایی در معماری شهری زندیه به‌دلیل شرایط اجتماعی و امنیتی آن دوره، همراه با طراحی میدان‌های محصور.
  • وحدت هنری و هماهنگی آرایه‌ها در مجموعه زندیه، شامل نقوش گیاهی، هندسی، و آجری در بخش‌های مختلف بناها.
  • توجه به مقیاس ادراک پیاده و دید ناظر در طراحی فضاهای عمومی، سردرها و گذرگاه‌های مجموعه برای ایجاد هارمونی شهری.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Characteristics of Architecture and the Structure of ‘Urban ’ Design in ‘Arsen-e Zandieh’, Shiraz

نویسندگان [English]

  • Heydar Jahanbakhsh 1
  • Fatemeh Daneshjoo 2
  • Nazanin Sheibani 3
  • Hamidreza Sheibani 4
1 Associate Professor, Department of Urban Design, Payam Noor University, Tehran, Iran
2 Department of Architectural Engineering, Faculty of Art and Architecture Saba, Shahid Bahonar University, Kerman, Iran.
3 Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Salman Farsi University, Kazerun, Iran.
4 Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Salman Farsi University, Kazerun, Iran.
چکیده [English]

The Zandieh complex in Shiraz is considered one of the most prominent historical architectural and urban planning ensembles in Iran, where the art and ornamentation of buildings have reached their peak. The present study aims to examine the decorations, physical structure, and external layers of the buildings within the Shiraz Zandieh complex and identify the influencing factors. The research method employed is descriptive-analytical. The study's theoretical framework is based on library research, while the analysis of the decorations used in this complex relies on field surveys. The findings of this study indicate that innovative approaches have been applied in the ornamentation of this complex. Political and social conditions have led to factors such as the influence of mythical and ancient art, the integration of decorations into the architectural structure, and introversion in the creation of ornaments. The decorations used in this complex contain patterns, symbols, and signs that contribute to the unity and meaning of the works. Moreover, this architecture has not overlooked the pedestrian perception scale, paying attention to the ornamentation of passageways and the observer's perspective

کلیدواژه‌ها [English]

  • Decorations
  • Zandieh
  • Shiraz
  • Urban Arsen

مراجع

  1. اسدپور، علی. (1397). میدان و شهر سرگذشت میدان‌های توپخانه از تهران تا شیراز. شیراز: نیارش.
  2. اسدپور، علی. (۱۳۹۹). مطالعۀ شمایل‌شناسانۀ نبرد «رستم و دیو سپید» در کاشی‌نگارۀ سردر ارگ کریم‌خان شیراز به روش «اروین پانوفسکی».باغ نظر, 17(86), 29-40.‎
  3. افسر، کرمت الله. (۱۳۵۳). تاریخ بافت قدیمی شیراز. تهران: انجمن آثار ملی.
  4. رستم الحکما، محمدهاشم. ( 1382). رستم التواریخ ، تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
  5. بنتلی، ای‌ین. (۱۳۹۸)، محیط‌های پاسخ‌ده (کتاب راهنمای طراحان)، ترجمۀ مصطفی بهزادفر، تهران: دانشگاه علم و صنعت، تهران.
  6. بهروزی، علی‌نقی. (1354). بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز. شیراز: اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس.
  7. پاریز، الهام. (1390). گونه‌شناسی نقوش و آرایه‌های کوشک‌های زندیۀ شیراز و بررسی عوامل مؤثر بر آن، «پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
  8. پیرنیا، محمدکریم، و معماریان، غلامحسین. (1398). س‍ب‍ک‌ش‍ن‍اس‍ی‌ م‍ع‍م‍اری‌ ای‍ران‍ی. تهران: سروش دانش.
  9. توسلی، محمود، و بنیادی، ناصر. (1386). طراحی فضای شهری (فضاهای شهری و جایگاه آن‌ها در زندگی و سیمای شهری). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
  10. چنجه‌باشی، الهه، و زمانی، پریا. (1395). مطالعۀ نقوش کاشی‌کاری‌های دروازۀ ارگ سمنان، کنفرانس بین‌المللی هنر، معماری و کاربردها، تهران.
  11. دادور، ابوالقاسم، و بهمنی، ساره، و سامانیان، ساسان. (1393). ساسان. نمادهای انسانی و حیوانی موجود در سفالینه‌های مکشوفه در سه منطقۀ تل باکون فارس، تپه‌‌ سیلک کاشان و تپۀ گیان نهاوند. نشریۀ علمی مطالعات تطبیقی هنر، ۴ (۸) :۱۴-۱.
  12. رجبی، پرویز. (1352) .کریم‌خان زند و زمان او، تهران: امیرکبیر.
  13. رنجبران، زینب، و گلشنی، سید علیرضا. ( 1394). شیراز در گذر سیاحان و جهانگردان (بعد از ورود اسلام به ایران تا پایان دورۀ قاجار). شیراز: رخشید.
  14. سامی، علی. (1363). شیراز شهر جاویدان: لوکس (نوید شیراز).
  15. شیبانی، حمیدرضا، و عوض نژاد، فرهاد. (1398). رنگ در ارسن شهری زندیۀ شیراز. نشریه مطالعات در دنیای رنگ، دورۀ 9، ش2.
  16. شیبانی، مهدی، و پروین، حسین، و فرنوش، فهیمه. (1396). شهر باغ، ساختار شهری شیراز قدیم. هنر و تمدن شرق (16) 5، 33-40.
  17. صانع، منصور. (1390). شیراز کودکی ما: عکس‌های شیراز قدیم. شیراز: منصور صانع.
  18. صانع، منصور. (۱۳۸۲). به یاد شیراز؛ عکس‌های شیراز قدیم. شیراز: منصور صانع.
  19. عباسی‌فر، م. (۱۳۹۹). پژوهشی بر اولین میدان توپخانۀ ایران در مجموعۀ زندیۀ شیراز. خبرگزاری میراث آریا. بازیابی‌شده در تاریخ 15 تیرماه 1399. : https://mirasfars.ir/1988
  20. عوض نژاد، فرهاد. (1397). بررسی و مطالعۀ نقوش بیرونی کاخ ارگ کریم‌خان زند. دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری، مدیریت شهری و محیط‌زیست.
  21. فرانکلین، ویلیام. (۱۳۵۸). مشاهدات سفر از بنگال به ایران،ترجمۀ محسن جاویدان. تهران: مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
  22. قنبری، تابان، و سلطان‌زاده، حسین، و نصیر سلامی، محمدرضا. (1395). نشانه‌شناسی محتوا و زمینه‌های مؤثر بر دیوارنگاری و تزیینات دورۀ زندیه، با تأکید بر درون‌مایه‌های هنر قومی. باغ نظر. 13(۴۵)، ۹1–1۰۴.
  23. لاری‌پور، نگین، و دادور، ابوالقاسم. (1398). تحلیل نشانه‌شناسی صورت و معنا در مسجد وکیل شیراز، مطالعات هنر اسلامی، 15(33)، 70-97.
  24. مسعود، محمد، و بیگی زاده شهرکی، حمیدرضا. (1391). نگاهداشت و بازآفرینی موتیف‌های آرایه‌ای فضاهای شهری. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 3(۱۰)، ۴۳-۶۶.
  25. موسوی لر، اشرف السادات، و مسعودی امین، زهرا، و مروج، الهه. (1396). تبیین جایگاه نقش ترنج در هنر دورۀ صفوی با تاکید ‌بر قالی، جلد قرآن و جلد شاهنامه‌های دورۀ صفوی، جلوۀ هنر، 9(2)، 107-118.
  26. نامی اصفهانی، میرزا محمدصادق، و بیات، عزیزالله. ( 1363). تاریخ گیتی‌گشا در تاریخ خاندان زند. تهران: امیرکبیر.
  27. نصر، طاهره. (1387). کتابجستاری در شهرسازی و معماری زندیه. شیراز: نوید.
  28. هدایتی، هادی. (1334). تاریخ زندیه. تهران: دانشگاه تهران.
  29. Firzal, Y. (2018). URBAN ARCHITECTURE AS A TRANSFORMATION OF IDENTITY. Jurnal Koridor. https://doi.org/10.32734/koridor.v9i2.1375
  30. Mihăilă, M. (2014). City Architecture as Cultural Ingredient. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 149, 565-569. https://doi.org/10.1016/J.SBSPRO.2014.08.211
  31. Ananiadou-Tzimopoulou, M., & Bourlidou, A. (2017). Urban Landscape Architecture in the Reshaping of the Contemporary Cityscape. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 245. https://doi.org/10.1088/1757-899X/245/4/042050
  32. Hoseini, E.Z., Tabasi, M., & Hashemi, M. (2021). Cultural – Communicative Phenomenology of Iranian Tekyeh from a Physical – Special Value perspective.
  33. Ebrahimi, A.N., Rahimian, F.P., & Loron, M.S. (2013). IMPACTS OF URBAN PASSAGES ON FORMATION OF IRANIAN BAZAARS:Case Study of the Historic Bazaar of Tabriz. International Journal of Architectural Research: Archnet-IJAR, 7, 61-75. https://doi.org/10.26687/ARCHNET-IJAR.V7I2.155
  34. Wankhede, K., & Wahurwagh, A. (2017). The Sensory Experience and Perception of Urban Spaces.
  35. Hårsman Wahlström, M., Kourtit, K., & Nijkamp, P. (2020). Planning Cities4People–A body and soul analysis of urban neighbourhoods. Public Management Review, 22, 687 - 700. https://doi.org/10.1080/14719037.2020.1718190
  36. Zagroba, M., Szczepańska, A., & Senetra, A. (2020). Analysis and Evaluation of Historical Public Spaces in Small Towns in the Polish Region of Warmia. Sustainability. https://doi.org/10.3390/su12208356
  37. Maslikova, I. (2019). POLYFUNCTIONALITY AND CULTURAL VALUE OF PUBLIC SPACE: HISTORICAL AND CULTURAL STUDY OF AN URBAN SQUARE. UKRAINIAN CULTURAL STUDIES. https://doi.org/10.17721/ucs.2019.2(5).16
  38. Lohrasbi, T. (2021). The Effects of Old Public Spaces on Urban Identity. https://doi.org/10.22034/JHI.2021.122573
  39. Chohan, A.Y. (2005). Heritage Conservation a tool for Sustainable Urban Regeneration : A Case study of Kaohsiung and Tainan , Taiwan.
  40. Farhan, S.L., Abdelmonem, M.G., & Nasar, Z. (2018). THE URBAN TRANSFORMATION OF TRADITIONAL CITY CENTRES: HOLY KARBALA AS A CASE STUDY. International Journal of Architectural Research: ArchNet-IJAR. https://doi.org/10.1088/1757-899X/1058/1/012070
  41. Kermani, A.A. (2020). Heritage management and urban development in Iran, case study of Shiraz. Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development. https://doi.org/10.1108/jchmsd-08-2019-0108
  42. Clarke, J.L. (1963), The Iranian City of Shiraz, University of Durham, Durham
  43. Pirbazari, A.Q. (2016). Structural Transformations of Shiraz during 95 -138. European Online Journal of Natural and Social Sciences, 5, No.3
  44. Poorahmad, A., Farhoodi, R., & Rezaei, Z. (2015). Tourism Development in Shiraz: Emphasizing Cultural and Historical Sites. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 5, 285-293. https://doi.org/10.5958/2249-7315.2015.00069.6
  45. Blair, S.S. (1985). THE MADRASA AT ZUZAN: ISLAMIC ARCHITECTURE IN EASTERN IRAN ON THE EVE OF THE MONGOL INVASIONS. Muqarnas, 3, 75-91. https://doi.org/10.1163/22118993-90000197

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 مهر 1403
  • تاریخ بازنگری: 25 آبان 1403
  • تاریخ پذیرش: 28 آذر 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 30 دی 1403
  • تاریخ انتشار: 30 دی 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار