واکاوی نقش عناصر منظر شهری بر خلق مکان سوم: مروری بر ادبیات تحقیق

جعفری خالدی, هانیه; خاک زند, مهدی

doi:10.22099/iuds.2025.52175.1023

واکاوی نقش عناصر منظر شهری بر خلق مکان سوم: مروری بر ادبیات تحقیق

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

¹ دکتری معماری. دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران

² دانشیار گروه معماری (منظر) دانشکده معماری و شهرسازی علم و صنعت ایران

10.22099/iuds.2025.52175.1023

چکیده

منظر خیابان و اجزا آن، از جمله عواملی است که هر روزه در تعامل با کاربران قرار دارد. عناصر محیطی تاثیر مستقیم بر ادراک، نگرش کاربران از محیط، و نوع فعالیت آنان دارند. از دیگر سو، عناصر محیطی در خلق مکان سوم موثر باشند. از آنجا که مکان‌های سوم، نقشی موثر بر کیفیت زندگی شهری دارند؛ بررسی عوامل موثر بر خلق آنان حائز اهمیت است. چراکه از این طریق می‌توان انتظار ایجاد بستر‌های مطلوب برای زندگی شهری را داشت. بر این اساس، پژوهش حاضر در پی شناسایی تاثیر عناصر منظر شهری بر خلق مکان سوم گام برمی‌دارد. در پی پاسخ به سوال اصلی تحقیق، از رویکرد کیفی، و تحلیل محتوا متون استفاده شده است. مبتنی بر یافته‌های پژوهش، عناصر منظر شهری از طریق سه مرحله کلیدی در خلق مکان سوم نقش‌آفرینی می‌کنند: نخست، تحریک بصری از طریق طراحی جذاب (مانند پوشش گیاهی و تنوع بصری) کاربران را به تعامل با محیط ترغیب می‌کند. دوم، تسهیل تعاملات اجتماعی با ایجاد فضاهای ایمن و دسترس‌پذیر، ارتباطات میان افراد را تقویت می‌نماید. در نهایت، این عناصر با ایجاد حس تعلق و هویت، فضا را به مکان سوم ماندگار در ذهن کاربران تبدیل می‌کنند. نتایج این تحقیق می‌تواند راهگشا طراحان و برنامه‌ریزان در حوزه منظر شهری باشد. بکارگیری یافته‌های تحقیق حاضر، می‌تواند گامی موثر به سوی شهر‌هایی در پی بهبود شرایط روانی شهروندان باشد.

تازه های تحقیق

عناصر منظر خیابان، تأثیر مستقیمی بر ادراک، نوع نگرش و رفتار کاربران دارد.
عناصر منظر خیابان، نقش مؤثری بر خلق مکان سوم دارند.
به‌کارگیری عناصر منظرین می‌تواند تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری را تقویت کند.
عناصر منظر شهری باید با هویت فرهنگی و اجتماعی محلی هماهنگ باشند تا تأثیرات بیشتری بر خلق مکان سوم داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Role of Urbanscape Elements in Creating the Third Place: A Literature Review

نویسندگان [English]

Hanieh Jafari Khaledi ¹
Mehdi Khakzand ²

¹ Ph.D. in Architecture, School of Architecture and Environmental Design,, Iran University of Science and Technology

² Associate Professor, Architecture (Landscape) Department, School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology

چکیده [English]

Streetscapes and their components are among the elements that users interact with daily. Environmental elements directly influence users' perception, attitudes towards the environment, and their activities. Furthermore, environmental elements are effective in creating the third place. Since third places play an effective role in the quality of urban life, it is important to investigate the factors affecting their creation. Because through this, one can expect the creation of desirable platforms for urban life. Accordingly, the present study seeks to identify the impact of urbanscape elements on the creation of the third place. In answering the main research question, a qualitative approach and content analysis of texts were used. Based on the research findings, urbanscape elements play a role in creating the third place through three key stages: First, visual stimulation through attractive design (such as vegetation and visual diversity) encourages users to interact with the environment. Second, facilitating social interactions by creating safe and accessible spaces strengthens communication between people. Finally, these elements, by creating a sense of belonging and identity, transform the space into a lasting third place in the minds of users. The results of this research can be a guide for designers and planners in the field of urbanscape. Applying the findings of the present research can be an effective step towards cities seeking to improve the psychological well-being of citizens.

کلیدواژه‌ها [English]

Urbanscapes
Third place
Sense of belonging

مراجع

خادمی، مسعود.، پورجعفر، محمدرضا.، و علی‌پور، روجا. (۱۳۸۹). درآمدی بر مفهوم خیابان به‌عنوان فضای شهری.
رحمانی، صحرا.، و پاکزاد، شادی. (۱۴۰۲). فضاهای عمومی در بناهای مذهبی و عملکردهای آن‌ها از منظر نظریه مکان سوم؛ نمونه موردی: فضای جلوخان مسجد جامع قزوین. معماری و شهرسازی ایران (JIAU)، ۱۴(۱)، ۲۲۵–۲۳۹.
شعبانی، مریم.، و شارع‌پور، محمود. (۱۴۰۱). کیفیت منظر خیابان شهری و ارتباط آن با میزان و نوع فعالیت شهروندان تهرانی، ارزیابی کاربست نظریۀ یان گل. نشریۀ علمی مطالعات شهری، ۱۲، ۳۱–۴۲.
علی‌زاده مقدم، سمیرا. (۱۳۹۹). الویت‌بندی راهبردهای استراتژیک منظر شهری در ارتقای کیفیت منظر خیابان براساس دیدهای متوالی با استفاده از روش تاپسیس فازی، نمونۀ موردی: جدارۀ شمالی خیابان فرخی‌شهر یزد. جغرافیا و روابط انسانی، ۲(4).
گلکار، کورش. (1397). آفرینش مکان پایدار: تأملاتی در باب نظریۀ طراحی شهری (ویراست سوم). مرکز نشر آثار علمی دانشگاه شهید بهشتی.
مدیری، آتوسا.، و داودی، الهام. (۱۳۹۶). بررسی نقش مکان‌های سوم بر ارتقای زندگی اجتماعی شهر زنجان در بازۀ زمانی انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی (مطالعۀ موردی: محدودۀ سبزه‌میدان شهر زنجان-ایران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، ۴۹(۳)، ۵۵۳–۵۷۰.
مرتاض‌هجری، هانیه.، و مدیری، آتوسا. (۱۳۹۸). ارزیابی کارکرد مکان سومی کافه‌ها برای جوانان در خیابان انقلاب و ولیعصر. نامۀ معماری و شهرسازی، ۲۲(۱۱)، ۳۷–۵۲.
منصوری، سید امیر. (۱۳۸۹). چیستی منظر شهری؛ بررسی تاریخی تحولات مفهومی منظر شهری در ایران. مجلۀ منظر، ۹، ۳۰–۳۳.
Basta, C., & Moroni, S. (2013). Ethics, design and planning of the built environment.
Caird, S. P., & Hallett, S. H. (2019). Towards evaluation design for smart city development. Journal of Urban Design, 24(2), 188–209.
Cunningham, E. C. (2019). Grief and the urban fabric: Creating third places for people in bereavement to address grief with their social, peer, and professional networks.
Holsti, O. R. (1968). Content analysis. In The handbook of social psychology (Vol. 2, pp. 596–692).
Jacobs, A. B. (2013). Conclusion: Great streets and city planning. In The urban design reader (pp. 214–217). Routledge.
Jafari Khaledi, H., Khakzand, M., Faizi, M., & Gharehbaglou, M. (2024). From the negative effect of perceived oppressiveness to mental restoration in streetscapes. Environmental Justice.
Lee, J.-E., & Severt, D. (2017). The role of hospitality service quality in third places for the elderly: An exploratory study. Cornell Hospitality Quarterly, 58(2), 214–221.
Mehta, V., & Bosson, J. (2010). Third places and the social life of streets. Environment and Behavior, 42, 779–805. https://doi.org/10.1177/0013916509344677
Moeini, M. (2011). Sociable streets: A place for pause and stay.
Moudon, A. V. (1987). Public streets for public use.
Oldenburg, R. (1999). The great good place: Cafes, coffee shops, bookstores, bars, hair salons, and other hangouts at the heart of a community. Da Capo Press.
Vahdat, S. (2015). Conceptualizing the factors affecting streetscape to promote the legibility of urban spaces (Case Studies: Hamedan inner-city streets). Motaleate Shahri, 4(15), 17–36.
Valenzuela-Levi, N., Fuentes, L., Ramirez, M., Rodriguez, S., & Señoret, A. (2022). Urban sustainability and perceived satisfaction in neoliberal cities. Cities, 126, 103647.
Walton, E. (2014). Vital places: Facilitators of behavioral and social health mechanisms in low-income neighborhoods. Social Science and Medicine, 1–12.