ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت فضایی در فضای تاریخی – گردشگری بین الحرمین شیراز ؛ ارائه راهکارهای طراحی‌شهری جهت بازیابی هویت مکانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 پژوهشگر دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، گیلان، رشت، ایران

3 دانش آموخته کارشناسی شهرسازی، گروه شهرسازی، مجتمع آموزش عالی لارستان، لار، ایران

10.22099/udsi.2024.51713.1015

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی کیفیت فضایی محدوده تاریخی- گردشگری بین‌الحرمین شیراز به منظور توسعه راهکارهای طراحی‌شهری در راستای بازیابی هویت مکانی آن انجام گرفته است. این محدوده با پیشینه‌ای غنی از ارزش‌های مذهبی، فرهنگی و تاریخی، امروزه در اثر تخریبات بی‌رویه ناشی از سرمایه‌گذاری‌های کنترل نشده، با فرسایش هویت و کاهش کیفیت فضایی روبه‌رو شده است. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر داده‌های کمی است. در این راستا، شاخص‌های مختلفی در قالب ابعاد کالبدی، معنایی و اجتماعی- فرهنگی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا با تعیین اولویت‌ها، راهکارهایی برای بهبود کیفیت فضایی و حفظ هویت مکانی این فضا ارائه دهد. گردآوری داده‌ها از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و پرسشنامه و با روش نمونه‌گیری تصادفی انجام گرفته است. برای ارزیابی شاخص‌ها از 40 نفر از متخصصین حوزه شهری و اساتید دانشگاه و در تحلیل داده‌ها از آزمون‌های سوارا و فریدمن بهره گرفته شده‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از بین شاخص‌های مورد بررسی، دسترسی، دفع فاضلاب و ارزش‌های زیبایی‌شناختی بیشترین اولویت را در بهبود کیفیت و هویت مکانی این منطقه ایفا می‌کنند. از دیدگاه نظری، این پژوهش درک عمیق‌تری از مفهوم هویت مکانی ارائه می‌دهد و جایگاه آن را در طراحی شهری روشن‌تر می‌کند. همچنین از منظر عملی، می‌تواند به‌عنوان الگویی برای برنامه‌ریزی شهری با تمرکز بر بهبود کیفیت و هویت فضاهای تاریخی مورد استفاده قرار گیرد. در نهایت، پژوهش نشان می‌دهد که توجه هماهنگ به بهبود ابعاد کالبدی – محیطی و به طور خاص شاخص‌های آن، نه‌تنها می‌تواند به بازیابی هویت مکانی بین‌الحرمین کمک کند، بلکه موجب افزایش رضایت شهروندان و جذب گردشگران به این منطقه می‌شود. توجه به این رویکرد در سیاست‌گذاری‌ها و طرح‌های شهری برای حفظ هویت و پویایی فضاهای تاریخی ضروری است. به همین جهت راهبردهایی پیرامون بهبود این فضا از دیدگاه طراحی شهری ارائه شده است.

تازه های تحقیق

  • پژوهش، درک عمیقی از مفهوم هویت مکانی در فضاهای تاریخی در معرض فرسودگی ارائه می‌کند.
  • نتایج ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت فضایی، اولویت‌های اقدامات طراحی‌شهری را جهت ارتقاء هویت مکانی فضای تاریخی –گردشگری بین‌الحرمین، مشخص می‌نماید.
  • از شیوه سوارا و آزمون فریدمن برای تعیین اولویت‌ها و پیشنهاد راهکارهای طراحی‌شهری در ابعاد مختلف کالبدی، معنایی و اجتماعی-فرهنگی بهره گرفته ‌شده است.
  • ساماندهی دسترسی، دفع فاضلاب از بعد کالبدی- محیطی و ارزش‌های زیبایی‌شناختی از بعد معنایی هویت مکانی به‌عنوان اولویت‌های اصلی اقدام شناخته می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluating the Spatial Quality of Beyn Ol-Harameyn, a Historical -Tourism Space in Shiraz, Iran: Urban Design Strategies for Recovering Place Identity

نویسندگان [English]

  • Amir Azimpour 1
  • Erfaneh Ghanbari 2
  • Ahmadreza Savareh 3
1 Ph.D. Student in urban planning , School of Urban Planning, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Candidate in urban planning, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, University of Guilan, Rasht, Iran
3 Graduated with a Bachelor's degree in Urban Planning, Department of Urban Planning, Larestan Higher education complex, Lar, Iran
چکیده [English]

The present study aims to examine the spatial quality of the historical-touristic area of Beyn Ol-haramein in Shiraz, with the goal of developing urban design strategies for restoring its place identity. This area, with a rich history of religious, cultural, and historical values, has faced identity erosion and a decline in spatial quality due to uncontrolled investments and excessive destruction. The research method is descriptive-analytical and based on quantitative data. In this context, various indicators are evaluated in terms of physical, semantic, and socio - cultural dimensions to prioritize issues and propose solutions for improving spatial quality and preserving the place identity of the area. Data collection was carried out through library studies and questionnaires, using random sampling. To assess the indicators, 40 urban experts and university professors were consulted, and for data analysis, the Swara and Friedman tests were employed. The results show that among the indicators examined, accessibility, sewage disposal, and aesthetic values play the most significant roles in enhancing the spatial quality and place identity of the area. From a theoretical perspective, this study provides a deeper understanding of the concept of place identity and clarifies its role in urban design. Practically, it can serve as a model for urban planning focused on improving the quality and identity of historical spaces. Ultimately, the research suggests that a coordinated approach to improving the physical-environmental dimensions — particularly their associated indicators — can not only aid in restoring the place identity of Beyn Ol- haramein but also increase citizen satisfaction and attract tourists to the area. Attention to this approach in urban policy - making and planning for the preservation of the identity and vitality of historical spaces is essential. Accordingly, Accordingly, solutions within the urban design framework are proposed to improve this area from an urban design perspective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Place Identity
  • Historical- Tourism Space
  • Urban Recovery
  • Beyn Ol- Harameyn
  • Quality Enhancement

مراجع

  1. اسماعیل‌دخت، م. (۱۴۰۰). بافت تاریخی به‌مثابۀ موزۀ هنرهای بصری جهت گردشگری تاریخی با تأکید بر نمونۀ شیراز. گردشگری فرهنگ، ۲(۴)، ۲۱-۳۰. https://doi.org/10.22034/toc.2021.255387.10292
  2. اعتصامیان، پ.، پژوهان‌فر، م.، و نورتقانی، ع. (۱۳۹۸). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل طراحی مؤثر بر تعاملات اجتماعی شهروندان در میدان‌های عمومی شهری. مجله آمایش جغرافیایی فضا، ۹(۳۴)، ۱۱۷-۱۳۲. https://doi.org/10.30488/gps.2019.100314
  3. ایران‌دوست، ک.، غلامی زارچی، م.، و فائزی، س. ف. (۱۳۹۸). تحلیل فضای عمومی مردم‌سالار به‌منظور ارتقای مشارکت مردم (مطالعۀ موردی: شهر یزد). جغرافیا و توسعۀ فضای شهری، ۶(۲)، ۱۷۱-۱۹۳. https://doi.org/10.22067/gusd.v6i2.47003
  4. بلالی اسکویی، آ.، و دهقان، س. (۱۳۹۸). تبیین مؤلفه‌های مؤثر در بازطراحی فضاهای فرهنگی تاریخی در راستای توسعۀ صنعت گردشگری شهری، با مطالعۀ موردی میراث تاریخی و فرهنگی شهرستان ارومیه. فصلنامۀ جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، ۹(۳۷)، ۳۷۷-۳۹۶.
  5. بی‌طرف، آ.، زرآبادی، س.، سادات، ز.، و ذبیحی، ح. (۱۴۰۰). بازخوانی معیارهای سرزندگی در مکان‌های تاریخی با تأکید بر رهیافت گردشگری میراثی. مطالعات هنر اسلامی، ۱۸(۴۱)، ۱۰۳-۱۲۳. https://doi.org/10.22034/ias.2020.218517.1180
  6. سایت خبری تحلیلی شیراز ۱۴۰۰. (۱۳۹۲). آنچه پروژۀ بین‌الحرمین در ۱۲ سال اخیر بر سر بافت تاریخی شیراز آورد از ماهوارۀ گوگل ارث. Retrieved from https://shiraz1400.ir/?p=5965
  7. شجاعی، ش.، عالمی، ب.، و جیحانی، ح. (۱۴۰۰). حفاظت از ارزش‌های شهری گذرهای تاریخی با تکیه بر آسیب‌شناسی گذر محلۀ بالا در شهر نراق. اقتصاد و برنامه‌ریزی شهری، ۲(۳)، ۱۳۴-۱۴۶. https://doi.org/10.22034/UE.2021.2.03.02
  8. صاحب خبر. (۱۴۰۱). احیای زندگی؛ تنها راه نجات بافت تاریخی شیراز. Retrieved from www.sahebkhabar.ir/news/58743180
  9. کاوه، ف.، وثیق، ب.، و مهرکی‌زاده، م. (۱۳۹۹). سنجش و اولویت‌بندی کیفیت هویت در بافت تاریخی با استفاده از فن Entropy-Topsis (مطالعۀ موردی: محلۀ سنگ‌سیاه شیراز). نشریۀ علمی مرمت و معماری ایران، ۱۰(۲۳)، ۶۳-۸۲.
  10. مونینگر، م. (۱۹۹۳). سامان‌بخشیدن به شهر. ترجمۀ ش. مهدوی. مجله آبادی، ۱۳۷۳(۱۳).
  11. وارثی، ح.، وزین، ن.، و عظیمی، م. (۱۴۰۲). تأثیر عوامل هویت شهر بر توسعۀ گردشگری، مطالعۀ موردی: شهر شیراز. نشریه گردشگری شهری، ۱۰(۳)، ۱۵-۳۱. https://doi.org/10.22059/jut.2023.350827.1080
  1. Ahmed, S. (2020). Loss of intrinsic qualities of urban form and local social processes in the face of globalisation: Case of Karachi’s Old Town. METU Journal of the Faculty of Architecture, 37(1). http://dx.doi.org/10.4305/metu.jfa.2020.1.10
  2. Bott, S., Cantrill, J. G., & Myers, O. E. (2003). Place and the promise of conservation psychology. Human Ecology Review, 10(2), 100–112. http://www.jstor.org/stable/24706959
  3. Boussaa, D. (2020). The past as a catalyst for cultural sustainability in historic cities: The case of Doha, Qatar. International Journal of Heritage Studies, 27(5), 470–486. https://doi.org/10.1080/13527258.2020.1806098
  4. Cilek, M. U., Altunkasa, M. F., & Uslu, C. (2024). Urban residents' attitudes towards the impact of public spaces on urban life quality: The case of Adana. Open House International, 49(2), 222–243. https://doi.org/10.1108/OHI-01-2023-0007
  5. Dascălu, D. (2019). Urban heritage management: Planning with history – A review. Territorial Identity and Development, 4, 102–104. https://doi.org/10.23740/TID220196
  6. Dzieciuchowicz, J., Klima, E., Mordwa, S., & Retkiewicz, W. (2005). Religia w czasach zmian w Łodzi: Struktury organizacyjne, przestrzenne i społeczne. Space – Society – Economy, 7, 286–300. https://doi.org/10.18778/1733-3180.07.25
  7. Eltarabily, S. (2022). Toward a conceptual framework for evaluating the quality of urban open spaces. Journal of Sustainable Architecture and Civil Engineering, 31(2), 58–84. https://doi.org/10.5755/j01.sace.31.2.31311
  8. Ernawati, J. (2018). Dimensions underlying place identity for sustainable urban development. MATTER: International Journal of Science and Technology, 3(3), 271–285. https://doi.org/10.20319/mijst.2018.33.271285
  9. Esmaeilpoorarabi, N., Yigitcanlar, T., & Guaralda, M. (2016). Towards an urban quality framework: Determining critical measures for different geographical scales to attract and retain talent in cities. International Journal of Knowledge-Based Development, 7(3), 290–312. https://doi.org/10.1504/IJKBD.2016.078556
  10. Fathi, S., Sajadzadeh, H., Mohammadi Sheshkal, F., Aram, F., Pinter, G., Felde, I., & Mosavi, A. (2020). The role of urban morphology design on enhancing physical activity and public health. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(7), 2359. https://doi.org/10.3390/ijerph17072359
  11. Ferwati, M. S., Keyvanfar, A., Shafaghat, A., & Ferwati, O. (2021). A quality assessment directory for evaluating multi-functional public spaces. Architecture and Urban Planning, 17(1), 136–151. https://doi.org/10.2478/aup-2021-0013
  12. Hauge, Å. L. (2007). Identity and place: A critical comparison of three identity theories. Architectural Science Review, 50(1), 44–51. https://doi.org/10.3763/asre.2007.5007
  13. Hussein, F., Stephens, J., & Tiwari, R. (2020). Cultural memories and sense of place in historic urban landscapes: The case of Masrah Al Salam, the demolished theatre context in Alexandria, Egypt. Land, 9(8), 264. https://doi.org/10.3390/land9080264
  14. Jabareen, Y., & Eizenberg, E. (2021). Theorizing urban social spaces and their interrelations: New perspectives on urban sociology, politics, and planning. Planning Theory, 20(3), 211–230. https://doi.org/10.1177/1473095220976942
  15. Jamal, A., Rizki, C. Z., Fitriyani, Rusdi, M., & Diana, A. (2023). Urban quality of life amidst COVID-19 pandemic in Indonesia: Do economic and geographical factors influence quality of life? Journal of Maps, 19(1). https://doi.org/10.1080/17445647.2023.2232367
  16. Kermani, A. A. (2020). Heritage management and urban development in Iran: Case study of Shiraz. Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development, 10(4), 343–357. https://doi.org/10.1108/JCHMSD-08-2019-0108
  17. Knez, I., Ode Sang, Å., Gunnarsson, B., & Hedblom, M. (2018). Wellbeing in urban greenery: The role of naturalness and place identity. Frontiers in Psychology, 9, 491. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00491
  18. Kosonkova, N. A., & Serova, A. A. (2018). The impact of architectural and historical environment on religious objects of Samara. Urban Construction and Architecture, 8(3), 93–98. https://doi.org/10.17673/Vestnik.2018.03.18
  19. Lei, H., & Zhou, Y. (2022). Conducting heritage tourism-led urban renewal in Chinese historical and cultural urban spaces: A case study of Datong. Land, 11(12), 2122. https://doi.org/10.3390/land11122122
  20. Madanipour, A. (2006). Roles and challenges of urban design. Journal of Urban Design, 11(2), 173–193. https://doi.org/10.1080/13574800600644035
  21. Mahabir, R., Crooks, A., Croitoru, A., & Agouris, P. (2016). The study of slums as social and physical constructs: Challenges and emerging research opportunities. Regional Studies, Regional Science, 3(1), 399–419. https://doi.org/10.1080/21681376.2016.1229130
  22. Mehan, A. (2016). Blank slate: Squares and political order of city. Journal of Architecture and Urbanism, 40(4), 311–321. https://doi.org/10.3846/20297955.2016.12469875
  23. Oppio, A., Bottero, M., Giordano, G., & Arcidiacono, A. (2016). Valutare l’impatto della qualità urbana sulla salute pubblica: Un approccio multimetodologico. Epidemiologia & Prevenzione, 40(3–4), 249–256. https://doi.org/10.19191/EP16.3-4.P249.092
  24. Petrovič, F., & Murgaš, F. (2021). Description relationship between urban space and quality of urban life: A geographical approach. Land, 10(12), 1337. https://doi.org/10.3390/land10121337
  25. Proshansky, H. M. (1978). The city and self-identity. Environment and Behavior, 10(2), 147–169. https://doi.org/10.1177/0013916578102002
  26. Qazimi, S. (2014). Sense of place and place identity. European Journal of Social Sciences Education and Research, 1, 306–310. https://doi.org/10.26417/ejser.v1i1.p306-310
  27. Sepe, M. (2010, July). Urban policies, place identity and creative regeneration: The Arabianranta case study. In 14th International Planning History Conference, Istanbul (pp. 12–15).
  28. Severoğlu, C., & Akkurt, H. B. (2019). Rethinking the meaning of transformed historic environment through the non-Muslim religious structures of Izmir. Resourceedings, 2(3), 222–229. https://doi.org/10.21625/resourceedings.v2i3.784
  29. Shamsuddin, S. (1997). Identity of place: A case study of Kuantan town centre, Malaysia (PhD thesis). University of Nottingham.
  30. Strandberg, C., & Styvén, M. E. (2024). The multidimensionality of place identity: A systematic concept analysis and framework of place-related identity elements. Journal of Environmental Psychology, 95, 102257. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2024.102257
  31. Sushantia, I. R., Setijanti, P., & Septanti, D. (2024). Social, religious, and economic interaction spaces as a community representational space. Journal of Islamic Architecture, 8(1), 39–53. https://doi.org/10.18860/jia.v8i1.22767
  32. Tournois, L., & Rollero, C. (2020). “Should I stay or should I go?” Exploring the influence of individual factors on attachment, identity, and commitment in a post-socialist city. Cities, 102, 102740. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.102740
  33. Ujang, N. (2017). Place attachment and continuity of urban place identity. Asian Journal of Environment-Behaviour Studies, 2(2), 117–132. https://doi.org/10.21834/aje-bs.v2i2.182
  34. Ukabi, E. B., & Akçay, A. Ö. (2023). Conserving the historical identity of North Nicosia walled city: Exploring design approaches and implications from 1983 to 2003. Buildings, 13(9), 2199. https://doi.org/10.3390/buildings13092199
  35. Van Hecke, L., Deforche, B., Van Dyck, D., De Bourdeaudhuij, I., Veitch, J., et al. (2016). Social and physical environmental factors influencing adolescents’ physical activity in urban public open spaces: A qualitative study using walk-along interviews. PLOS ONE, 11(5), e0155686. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0155686
  36. Woodhouse, A. (2011). Factors influencing the development of Brisbane’s laneways as successful urban spaces. Australian Planner, 48(4), 292–304. https://doi.org/10.1080/07293682.2011.605371
  37. Zagroba, M., Szczepańska, A., & Senetra, A. (2020). Analysis and evaluation of historical public spaces in small towns in the Polish region of Warmia. Sustainability, 12(20), 8356. https://doi.org/10.3390/su12208356

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 تیر 1403
  • تاریخ بازنگری: 20 مرداد 1403
  • تاریخ پذیرش: 27 مرداد 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 26 شهریور 1403
  • تاریخ انتشار: 26 شهریور 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار